صائب تبریزی و اخلاقیات ایرانی

به مناسبت دهم تیرماه روز صائب

صائب تبریزی ( 1000- 1087 ق) شاعر پر کار و بلندآوازۀ قرن یازدهم در شعرش آموزه‌های اخلاقی را بیش از  دیگر شاعران همروزگارش بیان کرده است. در روزگار وی گفتمان غالب شعر پارسی عموماً دغدغۀ مضمون‌سازی و کشف معنی تازه و تصویرهای نازک و شگفت شاعرانه داشت؛ شاعران، شعر را صرفاً برای خلق تصویرهای زیبا می‌سرودند. اما صائب مضامین تازه و معانی بیگانه و شگردهای مضمون‌سازی را برای بیان هنرمندانۀ اخلاقیات به کار گرفت. او ادعا دارد که تمام مصرعهای دیوانش صیقل دهندۀ زنگار قساوت از سینۀ 

ادامه نوشته

مصرع برجسته، میدان نازک‌اندیشی در سبک هندی

هفتۀ پیش این مقاله دربارۀ مصرع در سبک هندی منتشر شد.
تقدیم دوستان عزیز کاروند

📃مصرع برجسته، میدان نازک‌اندیشی در سبک هندی

چکیده
مصرع در مکتب نازک‌خیالی (سبک هندی) نقش ویژه و ارزش برجسته‌ای دارد چنان که شاعران برتر آن مکتب در بارۀ ‏صفات و ارزش و کارکرد آن سخن بسیار گفته‌اند‏. تنوع بحث در بارۀ مصرع و صفات آن در منابع قرن 11 و 12 به وضوح ‏نشان دهندۀ تقدم مصرع بر بیت در فن شعر سبک هندی است. گرچه مشهور است که در سبک هندی تمرکز بر بیت است ‏و تذکره‌ها در گزینش اشعار به تک بیت تکیه دارند؛ اما در این مقاله خواهیم دید که قالبِ اصلیِ تجربۀ شعری در مکتب ‏نازک‌خیالی، مصرع برجسته است و نه بیت. هدف این جُستار این است تا جایگاه مصرع برجسته را در مکتب نازک‌خیالی ‏بررسی کند و از طریق بازخوانی دیدگاه‎های شاعران همان زمان، ماهیت مصرع برجسته، ویژگیها، انواع و نقش آن را در ‏سپهر ادبی عصر صفوی بازشناسد. برای دسیتابی به این هدف با استخراج اوصاف، کارکردها، و ویژگیهای مصرع از سخن ‏خود شاعران به رده‌بندی انواع مصرع و بیان ویژگیها و کارکردهای آن می‌پردازد و با تحلیل استعاره‌هایی که شاعران برای ‏بیان ویژگیهای مصرع برجسته به کار گرفته‌اند‏ مفاهیم شاخص دربارۀ مصرع برجسته را شناسایی و تبیین می‌کند.‏

منشر شده در آخرین شمارۀ ویژه‌نامه‌ی شبه‌قاره فرهنگستان.

 

مصرع برجسته برگرد جهان خواهد دويد ‏

در این مقاله می‌خوانید:
- ماهیت مصرع برجسته
- وصفها و ویژگیهای آن
- استعاره‌سازی برای مصرع
- مصرع آه: گره‌خوردگی عاطفه و ایماژ
- مصرع برجسته: زمین غزل
- اندیشه در قامت مصرع

دریافت اصل مقاله از تلگرام کاروند پارسی

https://t.me/karvandpars

https://t.me/karvandparsi/91

مضمون‌ در فن شعر سبک هندی

واژۀ مضمون از کلیدواژه‌های اصلی فن شعر فارسی در سبک هندی است‌‌. این واژه که از میانۀ قرن دهم به یک اصطلاح فنی در هنر شعر فارسی بدل شده است مترادف «معنی، محتوا، مفهوم، منطوق، مقصود یا فحوا و لحن کلام» نیست‌‌. مسأله این مقاله بازشناسی ماهیت مضمون به عنوان هنرسازۀ اصلی مکتب ‌نازک‌خیالی (سبک هندی) است‌‌. مقاله می‌کوشد چیستیِ «مضمون» و سازوکار «مضمون‌بندی» را از دیدگاه شاعران و تذکره‌نویسان آن دوره بازشناسد‌‌. برای این منظور نخستین کاربردهای مضمون در مقام یک اصطلاح فن شعر را از پایان قرن دهم تا پایان قرن دوازدهم رصد کرده و هشت ویژگی مضمون را از خلالِ سخن شاعران و منتقدان سبک هندی شناسایی نموده و در نهایت تعریفی از مضمون ارائه کرده است‌‌. همچنین بر اساس سه فعل پر کاربرد مرتبط با مضمون (یافتن، بستن، رساندن)، سه فرایند مضمون‌آفرینی در سبک هندی را از هم متمایز ساخته است‌‌. و به روند رو به پیچیدگی صناعت مضمون از صائب تبریزی تا ناصر علی سرهندی در پایان قرن دوازدهم اشاره کرده است‌.

دریافت اصل مقاله

 

فناوری در کلاس صائب (2): دیداری‌سازی

چگونه با کمک ابزارهای تکنولوژیک، آموزش شعر صائب را آسان‌تر، سریعتر، جذابتر و مؤثرتر کنیم. در پاسخ به این پرسش چند راهکار عملی در درس صائب که به نظرم رسید طی چند یادداشت آینده تقدیم کاروندنشینان عزیز خواهم کرد:

1.صائب و خوشنویسی

در درس صائب یکی از موضوعاتی که 

ادامه نوشته

درنگهای دستوری در سبک صائب

پیش از هر چیز این چند بیت را تند بخوانید:

        به عشرت ابدی برده است پی صائب              به قسمت ازلی هر دلی که خرسند است

        شرم می‌آید ز تردستان مرا هر چند ساخت      آتش یاقوت را خاموش آب تیشه‌ام

        از دست رعشه‌دار نفس ریخت عاقبت             صائب به خاک ساغر سرشار زندگی

        چون پیرهن یوسف در بادیه پیمایی است        از شوخی بوی گل دیوار گلستان ها

آیا می‌توانید بیتها را تند بخوانید و بفهمید؟ شاید مجبور باشید دو یا سه بار هر بیت را بخوانید تا معنای اولیه و ساخت دستوری آن را در ذهن حاضر کنید. به نظر شما علت اصلی این تأخیر در ادراک چیست؟

ادامه نوشته