رنگ ارغوانیِ جشن مهرگان
اا═.🍃.═════════╔
رنگ ارغوانیِ جشن مهرگان
اا═════════.🍃.═╚
برخی قصیده‌های مهرگانی – این نامگذاری از فرخی سیستانی است – که از ادبیات درباری به یادگار مانده است، رنگ ارغوانی، فضای جشن مهرگان را درخود گرفته است. سفرۀ ارغوانی، جامۀ ارغوانی، بادۀ ارغوانی، زر ارغوانی، و سنگهای قیمتی متمایل به ارغوانی مانند لعل و یاقوت و عقیق، از ایماژهای پر بسامد در چکامه‌های ارغوانی مهرگان است. در چکامه‌های ستایشی برخی شاعران ما از جمله ازرقی هروی و مسعود سعد سلمان، امیر معزی رنگ ارغوان جلوۀ ویژه‌ای دارد.
گزیده‌ای از یک چکامۀ مهرگانی برایتان آورده‌ام از ازرقیِ هروی (درگذشتۀ 527 قمری) که در ستایش امیر سلجوقی-میرانشاه بن قاورد بن جغری- سروده است. شاعر در چکامه‌اش بزمی آراسته سراسر بازی رنگها با میانداری رنگ ارغوانی، از لب یار و گل تازۀ ارغوان و رنگ عود ارغوانی، و چهرۀ ساقی در جام بادۀ ارغوانی، تا سنگهای قیمتی همچون یاقوت و عقیق و میوۀ پاییزی انار لعل رنگ ارغوانی؛ همه اینها در میان الوانِ زرین و زعفرانی برگها، هیاهویی از بازی رنگهای پاییزی به راه انداخته است.
آسمان گون قُرطه پوشیده چو ماه آسمان
مهرچهر آمد بنزد بنده روز مهرگان ...مهرگان کو جشن نوشِروان بود خُرم گُذار
با نگارِ نوش‌لب جشنِ ملک نوشیروان ...بزم کیکاوس‌وار آرای و در وی بر فروز
ز آنچه سوگند سیاوش را ازو بود امتحان...برگ او بر خاک ریزان چون بلورین یاسمن
شاخ او در باد یازان چون عقیقین خیزران ...بوستانی را همی‌ماند که عودش ماهِ دی
ارغوانِ تازه نو نو بشکُفاند هر زمانبوستانش را گر از عود ارغوان روید همی
ارغوان از عود روید لابُد اندر بوستانچون نمود او ارغوان از عود رُسته پیش تو
باده‌ای باید به بوی عود و رنگ ارغوانچهرۀ ساقی چنان در عکس او پیدا شود
راست پنداری پری در شاخ مرجان شد نهانجام مرواریدگون چون کان یاقوتست ازو
ور چه اصل او زمردگون برون آید ز کان ...در خزان بگذر به باغ و ژرف ژرف اندر نگر
در تماشاگاه نقشِ بوستان اندر خزان...زعفران‌رنگ‌ست و کاغذپوش این بستان و باغ
برگ زر چون کاغذی کاندر زنی در زعفران ...شکل پروین است یا نار کفیده بر درخت
رنگ گردون است یا آب روان در آبدان ...تا ببینی آن زمردهای نوروزی کنون
گشته هر یک تختۀ زر عیار از وی عیان ...طوطیان دارد زمردگون زبان بر شاخ خویش
کرده از شاخش برون هر یک زمرد گون زبانتا بسان بندگان هر یک به شرط بندگی
تهنیت گویند خسرو را به جشن مهرگان...آن همایون دولت عالی، جمال دین حق
آن فخار جمع شاهان ، مفخر سلجوقیانشاه میرانشاه بن قاورد بن جغری کزوست
لفظ دولت را معانی،شرح نصرۀ را بیانقصۀ مازندران گر بشنوی از من شنو
تا بگویم عینِ حالِ قصۀ مازندرانگر بدیدی زنده او را، پیش او بستی کمر (1)
بهمن و اسفندیار و اردشیر بابکان ...مهرگان از جشنهای خسروان است، ای ملک
خسروانی باده می‌باید به جشن خسروانآن به آید، شهریارا ، کاندرین جشن بزرگ
اسب شادی را به میدان طرب پیچی عنان (2)
از آداب مهرگان، پوشیدن جامۀ ارغوانی زیبارویان بوده که شاعر عرب ابن حجاج بغدادی (https://www.aldiwan.net/poem48463.html) در عهد عباسی آن را چنین وصف کرده است:
از شرطهای صبوحی زدن در مهرگان است:
سبک‌دوشی در جای خلوت
آماده بودن خوراک پیش از برآمدن خورشید،
از دیروز با رنگهای سرد
و عروسی که به سوی قدحهای باده می‌خرامد
در جامۀ ارغوانی رنگ
من شُرُوط الصُبوح فِي المهرجان
خفَّة الشّغل من خلو الْمَكَان
وَحُضُور الطَّعَام قبل طُلُوع الشَّــ
ــمْس مذ أمس بَارِد الألوان
والعروس الَّتِي تزف إِلَى
الأرطال فِي ثوب صبغها الأرجواني (3)
.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 . کمر بستن: به خدمت در آمدن از آیینهای جشن مهرگان بوده است.
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، دربارۀ جشن مهرگان بزرگ آورده که فریدون در این روز به مردم فرمود که کُشتی به کمر بندند و زمزمه کنند برای سپاس خدای و این کار در ایشان سنت و عادت ماند (آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران، امیرکبیر، 1386، چاپ پنجم، ص. 339).
2. دیوان ازرقی هروی، تصحیح سعید نفیسی، ص 78-79 (https://naskban.ir/5016/95)
3. یتیمة الدهر ثعالبی، 3/ ص 73
#کاروندپارسی
#محمودفتوحی
#جشن_مهرگان
@karvandparsi@karvandparsi