در چند سال اخیر فرصتی دست داد تا هزار بیت وقوعی از دیوانهای وقوعیان و تذکره‌های قرن دهم و پس از آن گردآوری کنم. امیدوارم که بتوانم آنها را به خوانندگان عزیز شعر فارسی تقدیم نمایم. بیتهای وقوعی گرچه خالی از خیال و مجاز و استعاره است، اما جزئیات حالات و رفتارهای عاشق و معشوق را با دقت به تصویر می‌کشد. البته نه تصویر خیالی، بل تصویر زبانی نزدیک به امر واقع. شما می توانید حالت چهرۀ معشوق را در بیت 1، 11،  در ذهن مجسم کنید. 

کلیم همدانی (990- 1061ق)، که از شاعران مکتب نازک خیال است و پس از مکتب وقوع می‌زیسته اصلِ راست‌مانندی در طرز بیان وقوعیان را با تعبیر «راستیِ گفت‌وگو» بیان کرده است. کلیم راستیِ بیان وقوعی را به راستی سرو تشبیه کرده و با قرار دادن «راستی» در مرکز تشبیه، مضمون نازکی بسته است:

[ گلشن راستی ---> سطر ---> بیان وقوع]

عجالتاً چند بیتی که حاوی  رفتارهای واقعی عاشقان وقوعی قرن دهم است تقدیم شما:

 

1. سوی باغ آهنگ دارد یار فارغ‌بال من / خشمگین می‌بیندم یعنی میا دنبال من

                                                                                 (شهیدی، دیوان، ش 770: 27)

2. خوش آن شبی که در آغوش گیرمش تا روز / به زیر پهلوی او دست من به خواب رود

                                                                                 (شهیدی، خلاصه، چشمه، 553)

3. چو نتوانم که گویم پیش او عیب رقیبان را / نویسم روز طوماری و شب در کویش اندازم

                                                                                 (شرف‌جهان، 135 و غزلان الهند، 151)

4.دیوانه‌وش روم ز درت خلق را بَرَم / از راه دیگر آیم و تنهات بنگرم

                                                                                 (شرف جهان، 134؛ غزلان الهند، 151)

5. می‌کرد شب شرف ز تو در کنج غم گله / شرمنده‌ام که در پس دیوار بوده‌ای

                                                                                 (شرف‌جهان، 162؛ مکتب، 264)

6. به خانه‌اش روم و این کنم بهانۀ خویش / که مست بودم و کردم خیال خانۀ خویش

                                                                                 (حسابی، مجمع الخواص، 161)

7. ای پاسبان این خانه را راه دگر پی برده‌ام / این‌جا چو نگشودی درم رفتم که آنجا در زنم

                                                                                 (صرفی، ‎خلاصه، قم و ساوه: 236)

8. دست رقیب داشت به دست آن نگار مست / خندان زمن گذشت و مرا گریه داد دست

                                                                                   (امیر نورالله، تحفه، 65)

9.کرده کاکل را پریشان عزم میدان می‌کنی / باز از سر، خاطر ما را پریشان می‌کنی

                                                                                 (بوداق بیگ، تحفه، 352)

10. راهم درون باغ تو دربان نمی‎دهد / گلگشت را بهانه کن و پیش در بیا

                                                                                   (قاضی مسیح الدین، آتشکده، 1147)

11. به دربان دی نگه می‌کرد و می‌دید از غضب سویم / مرادش این که این دیوانه را بیرون کن از کویم

                                                                                  (محتشم، 1258)

12. چند گویی که میا و مرو از کوچۀ ما / می‌روم، راه من است این، به تو کاری دارم؟

                                                                                   (شجاع کاشانی، مکتب، 228)

13. چو برخیزد زخواب ناز و بیند سوی خود رویم / بهانه چشم مالیدن کند تا ننگرد سویم

                                                                                     (ضمیری، مجمع الخواص، 136)

14. شبی که وعده نمایی و دیرتر آیی / زمان زمان به درآیم بر آستانۀ خویش

                                                                                 (جذبی، نفایس المآثر)

15. خانه‌ چون‌ خالی‌ شود گویم‌ که‌ دست‌ من بگیر / دست‌ می‌گیرد ولی‌ از خانه‌ بیرون‌ می‌کند

                                                                                 (لسانی، 179)

16. در سخن بود به غیری چو به راهش دیدم / شد خجل گفت که احوال تو می‎پرسیدم

                                                                           (ولی دشت بیاضی، مخزن الغرایب، 532)

17. جست‌وجوی دگری داشت چو پرسیدم از او / منفعل گشت و به من گفت تو را می‌جویم

                                                                                 (سالک اصفهانی، همان، گ 421 ر)

18. چو همرهی من آن سرو خوش‌خرام کند / ز بیم طعنه به هر کس رسد سلام کند

                                                                                 (میلی، 82)

19.رفتم به مسجد پی نظارۀ رخش / دستی به رو گرفت و دعا را بهانه ساخت

                                                                                 (میلی، 57)

20. وقت نماز پهلوی او جا گرفته‌ایم / باشد گه سلام، نگاهی به ما کند

                                                                                 (مقبول قمی، مکتب، 766)

21. به پیش او چو نشینم به فکر فرو رود / که از برم به کدامین بهانه برخیزد

                                                        (داعی اصفهانی، خلاصه، 1013ق: مجلس، گ 394 ر)

22. گویی به دیگران سخن اما چو من رسم / تا نشنوم حدیث تو خاموش می‌کنی

                                                                                 (هلالی، 196)

23. مبادا مست من در خانۀ بیگانه‌ای افتی / همان در خانۀ من به، اگر در خانه‌ای افتی

                                                                                 (رفیعی کاشانی، همان، 187)